Gaudeamus, exultemus e ultreia

Aínda que non sexa hábito, preséntovos hoxe un texto concibido en castelán. Calma, como non podía ser menos, traducino ao galego para facérvolo presentable (mesmo tentei imitar os xogos tipográficos que faciamos no periódico). Trátase do artigo que publiquei o 25 de xullo de 2009 no suplemento ABCD de las Artes y las Letras, do diario ABC. Repararedes en que non estou a falar do que coordinaba eu, senón do que se facía para toda España, o que actualmente se chama ABC cultural.

Pedíranme para a ocasión un texto sobre cultura galega e xacobea. Saberedes desculpar as alusións a algunha efeméride cincuentenaria xa caducada, pois, obviamente, refírense ao mentado ano 2009.

O artigo publicouse con lixeiras variacións que apenas afectaban a aspectos de edición (cambios innecesarios, ao meu ver). Preferín traducir o texto orixinal, tal como o deixei despois de ir puíndo outro moito máis longo (chegaba ás catro páxinas e aínda con ideas no tinteiro). O tema dá para moito. Por hoxe penso que basta así.

Que teñades bo Día da Patria ou do Apóstolo, como vós queirades, que a min váleme igual!

GAUDEAMUS, EXULTEMUS E ULTREIA

A CELEBRACIÓN DO DÍA DE GALICIA, CHEA DE ECOS LITERARIOS, É BOA OCASIÓN PARA RECORDAR ALGUNHAS OBRAS CINCUENTENARIAS E IMPRESCINDIBLES

                                                                                                                     

A cidade de Santiago de Compostela, sinécdoque do territorio galego (noutrora era frecuente referirse a ela como Santiago de Galicia), é capital administrativa, cultural e relixiosa. O seu patrón tamén o é de España, e por iso as festividades, entre o sacro e o profano, amalgámanse. A ofrenda ao santo coincide coa máis importante feira de gando na comunidade e co Día do emigrante. Ademais, é a conmemoración do Día de Galicia, instaurada en 1920 polos nacionalistas galegos[i], moitos deles fervorosos católicos, que fixeron da efeméride a súa bandeira. O 25 de xullo de 1965, en Compostela, o xesuíta Xaime Seixas oficiou a primeira misa en lingua galega, dedicada a Rosalía de Castro, a instancias do Padroado da escritora, institución que cada ano repite este rito votivo á outra “santa” e fai unha ofrenda floral ante a súa tumba no Panteón de Galegos Ilustres.

O EXILIO E GALAXIA. Ao mesmo panteón foron trasladados en 1984 os restos do exiliado Alfonso Daniel Rodríguez Castelao, escritor, pintor e político (o máis importante do Partido Galeguista), falecido en 1950 en Buenos Aires. O seu discurso Alba de Groria, dedicado ao Día de Galicia, é representativo do ideario político e social que expresou no ensaio Sempre en Galiza.

Salta á vista a importancia simbólica de Rosalía e Castelao na cultura literaria galega, que camiñou parella á figura do Apóstolo. Aí están os exemplos do Liber Sancti Iacobi, as Décimas ao Apóstolo Santiago escritas en 1617, ou a primeira Biblia impresa en galego (o 25 de xullo de 1989).

A creación da Editorial Galaxia, no mesmo ano da morte de Castelao, supón a concretización da estratexia antifranquista adoptada en Galicia, diferenciada das teses dos exiliados. Precisamente o Día do Apóstolo de 1950 fundouse, en Santiago, dita sociedade, da que Ramón Piñeiro foi o seu primeiro director literario. Este galeguista volve estar de actualidade ao ser homenaxeado no Día das Letras Galegas, distinción póstuma que anualmente (desde 1963, centenario de Cantares Gallegos, de Rosalía de Castro) outorga a Real Academia Galega.

Pero a gran conmemoración do 2009 puido ser o cincuentenario de A Esmorga, novela imprescindible de Eduardo Blanco Amor (traducida ao castelán polo propio autor como La Parranda e levada ao cine por Gonzalo Suárez). Tras ser censurada en España, ao non poder saír en Galaxia (onde só pode editarse, expurgada, en 1970), publicouse en 1959 en Buenos Aires, na colección “Mestre Mateo” da editorial Citania, que dirixía Luís Seoane.

ALGÚNS POETAS BOS. Era o mesmo ano da morte do poeta Ramón Cabanillas, e da edición arxentina da súa Obra Completa, a cargo de Blanco Amor e Seoane. En 1951, precisamente cun título de Cabanillas, Antífona da Cantiga, iniciara Galaxia a súa andaina. Pouco antes, o xa mentado Ramón Piñeiro escribe o ensaio “A poesía de Lois Pimentel na lírica galega”, radiado pola BBC desde Londres. Falecido Pimentel en 1958, coa súa obra practicamente inédita, os seus amigos elixen os poemas de Sombra do aire na herba, que verá a luz ao ano seguinte na editorial dirixida por Piñeiro.

O regreso de Álvaro Cunqueiro (autor do ousado conto Epístola de Santiago Apóstol a los salmones del Ulla) á escritura en galego vén da man de Galaxia, onde sairá en 1959 a súa peza teatral O incerto señor Don Hamlet, príncipe de Dinamarca, representada no verán do mesmo ano no Teatro Colón da Coruña. En dita estrea colaborou o xove poeta Avilés de Taramancos, que en xaneiro publicara, co selo de Moret, o seu poemario A frauta i-o garamelo (conmemorado agora cunha reedición). Cunqueiro publicou unha recensión na que afirma que este libro “está lleno de estupendas revelaciones”. O transcorrer dos anos daríalle a razón, xa que Avilés pasou á posteridade como un dos mellores poetas galegos da historia.

O tempo, que levou con el outros cincuenta anos, tróuxonos, como contrapartida, un novo Día de Galicia. Xa Dante nos lembra que a Santiago lle corresponde a virtude teologal da esperanza, a mesma que sentían os antigos peregrinos ao cantar Ultreia. Teñamos pois esperanza na literatura galega e na perspectiva dada polo paso do tempo, que acostuma poñer cada obra no seu sitio. Porque así como hai un Santiago que mata, hai outro que peregrina.

DESDE O LIBER SANCTI IACOBI, ATA A PRIMEIRA BIBLIA EN GALEGO, PASANDO POLA EDITORIAL GALAXIA, A CULTURA LITERARIA DE GALICIA CAMIÑOU PARELLA Á FIGURA DO APÓSTOLO

           

---

[i] Nota de 2016: Acordouse durante a II Asemblea Nacionalista, celebrada en Santiago de Compostela en 1919. Cando escribín o artigo obviei máis modernos sintagmas como Día Nacional de Galicia, Día da Patria Galega, etc. Así, de paso que evitaba eventuais xustificacións ante os xefes, alimentaba a miña mala fama e aforráballe o desconcerto a un bo número de lectores, nomeadamente non galegos.

O rastro que deixamos (e III)

Non coñecín persoalmente a Agustín Fernández Paz, aínda que coincidín con el nun par de ocasións. Unha vez en 2006, o ano que empecei a dar clase, cando comezaba a descubrirlle os seus libros ao meu alumnado; impartiu unha conferencia excelente nun curso ao que asistín, en Pontevedra, sobre dinamización lingüística no ensino. Outra vez, nesa mesma cidade, ao ano seguinte, cando el estaba nun dos tribunais das oposicións. Lembro irmos camiñando un grupo de opositores pola alameda cando o vin, con outros profesores, sentado nunha terraza, braceando mentres falaba, como se estivese encomodado. Para min, o seu aspecto non casaba coa personalidade que marabillaba aos que o coñeceron, nin coa que puiden entrever nos seus textos. O bigote dáballe un aire de policía da vella escola, mais el era un mestre, un mestre da nova escola.

Hai docentes que deixan en nós un rastro duradeiro. Xa vedes que na entrada previa falei dalgunhas desas persoas (cuxa vocación pedagóxica tamén as levou á escritura) das que tiven a sorte de aprender. "En ocasións, o rastro que deixamos vaise sinalando con pequenas pedras coma as que Hansel deixaba tras dos seus pasos" (así remata a cita de Siri Hustvedt que abre O rastro que deixamos). Rememorando a semana pasada, cando souben da morte de Agustín Fernández Paz, penso na xente e nos libros, nas pequenas pedras.

Na fin de semana que soubemos que o vindeiro homenaxeado co Día das Letras Galegas será Carlos Casares (outro imprescindíbel forxador do sistema literario galego) xuntabamos na Serra de Outes a medio cento de poetas nunha longa xornada literaria. Aínda tiña o corpo canso o martes, cando entraba Agustín Fernández Paz nese maldito club dos sesenta e nove anos, xunta outros distinguidos membros como David Bowie ou Emma Cohen (foi admitida no club un día antes ca Agustín). Conducindo cara a Santiago escoitaba a nova na Radio Galega. Ía á presentación dos poemas do Diario de Crosses Green, de Martín Veiga (que gran poeta!), na libraría Couceiro. 

O editor Luís Rei Núñez e a crítica Chus Nogueira (acompañantes de Martín Veiga na mesa) comezaban as súas intervencións cunha lembranza do finado. Despois do acto, agardando pola sinatura, charlei con Roberto Abuín, Pilar Sampedro e Arturo Casas: Rafael Dieste, Roberto Bolaño, Anxo A. Rei Ballesteros... E fomos tomar unha caña con Martín, cos seus achegados e coa xente de Kalandraka Editora. Foi no bar onde Pilar Sampedro, mentres se falaba de Fernández Paz, me preguntou: "Ti acórdaste cando na Serra lemos As Flores Radioactivas?". E díxenlle que si, que xusto estaba pensando niso. Foi así como Arturo Casas, quen tamén me deu clase na universidade, soubo que fun alumno de Pili.

Despois Roberto levoume a coñecer a casa Axóuxere, onde agora viven e teñen a editora. Axóuxere leva xa uns anos publicando algúns dos ensaios máis interesantes do panorama galego (algúns deles podedes atopalos na rede). 

A casa é un edificio moi antigo na zona vella de Compostela. Como é moi estreita as dependencias repártense polos catro andares, compoñendo un espazo singular. Loxicamente, nesta mestura de vivenda e oficina editorial, hai libros por todas partes e ule a incenso: "envoltos por libros insospeitados e olor a pachulí" (escribín cando entrevistei a João Tordo na casa Axóuxere de Rianxo). Como non podía ser menos, aumento alí a miña provisión de libros, o cal me dará certo aspecto freakie cando camiñe polas rúas en dirección ao coche. Antes de eu marchar saímos ao balcón do último piso. Aguanto pouco alí, porque teño vertixe, pero antes de volver entrar, mentres Roberto me indica algúns espazos (que inesperada melancolía me transmiten os tellados e chemineas de Compostela!) que nunca vira desde a perspectiva das alturas, penso no relato "Unha pedra na area" (do libro Rapazas), nun fragmento deste que teño utilizado moito nos exames; empeza así:

Hoxe batín cunha pedra na area. Xa sei que non ten nada de raro atopar unha pedra na praia, pero esta é algo especial. Non se parece en nada ás outras que podes encontrar na beiramar, tan brancas e pulidas pola auga. Ten unha forma irregular, con entrantes que semellan pequenos cráteres, coma se fose un planeta en miniatura. Téñoa agora mesmo aquí diante, enriba da mesa, mentres escribo neste caderno que me serve de diario. (...)

Unha pedra enriba da mesa: acordádesvos de cando inauguraba este blogue? O rastro que deixamos, unha pedra na area, outra no escritorio... Que tire a primeira pedra quen nunca teña apañado unha pedra que quixese conservar para toda a vida. Pequenas pedras que deixamos atrás, por onde imos pasando, pisando o rastro que outros deixaron, a presenza da súa ausencia.

O rastro que deixamos (II)

Seguramente os meus colegas de Urco Editora (dun deles, Tomás González Ahola, falei fugazmente nunha entrada previa) estarán especialmente sentidos, pois ben sei da querenza que tiñan pola literatura de Agustín Fernández Paz. Tomás, David e Fernando contáronme dunha vez que estaban de marcha por Vigo, e xa de día, tomando o penúltimo cubata nunha terraza viron na rúa ao escritor. "Agustín, Agustín", botáronse a el entre berros, cal nunha procesión zombie das que tanto gustan. Mais Agustín non se asustou nin fuxiu. Foi así como os intrépidos editores acabaron almorzando cun dos nosos ídolos da infancia.

Un dos nosos, porque tamén a min me deslumbrou aquela maneira de escribir na lingua coa que estaba feita o meu mundo, que non sempre era o mundo da escola. No curso 1990-91, en 6º da EXB, a miña asignatura preferida era unha "maría" que se chamaba Lectura, impartida por Pilar Sampedro. Esa mestra puro nervio e velocidade, coa que acabei traballando sobre Añón e que hoxe teño por amiga, descubriunos Asflores radioactivas, unha das primeiras novelas de Agustín Fernández Paz. Daquela, ao tempo que nos escandalizabamos ao saber da existencia dos residuos nucleares na Foxa Atlántica, descubriamos o ecoloxismo, Greenpeace e Adega (as nosas mestras trouxeron un membro deste grupo para darnos unha charla). Coido que foi nese mesmo curso, mais talvez fose despois (porque o libro xusto se publicou en 1991; porén, non sería estraño que doña Pili estivese atenta a aquela novidade editorial tan recente) nin xa non sei se na clase de Lingua Galega (co cal sería con Maribel, outra mestra), cando lemos Contos por palabras, pero aínda que igual estea a mesturar as datas si reteño na memoria moitas daquelas historias tan ben fiadas a partir dos anuncios do xornal. Aquel ano tamén fun "premiado" como autor do mellor diario escolar, e aí debín ir escorando cara á literatura porque foi ademais cando escribín os dous primeiros poemas (un deles como tarefa escolar). Por iso coido que Pilar Sampedro, Agustín Fernández Paz mediante, algo tivo que ver no que agora fago. Ben é certo que o diario foi cousa de doña Juana, a quen conseguín sorprender revelándolle que o meu libro favorito era o Lazarillo de Tormes, mais esta xa é outra historia, por máis que teña que ver coa eterna loita xeracional entre nenos e adultos, alumnos e mestres...

Nesta miniatura do século xiv un mozo de cego zúgalle o viño dunha xerriña cunha palla. Ao parecer, este conto inspiraría a famosa escena de La vida de Lazarillo de Tormes y de sus fortunas y adversidades (publicada no século XVI). A miniatura aparece nun manuscrito das Decretais de Gregorio IX (Decretais de Smithfield, f. 217v.). Cfr. RICO, Francisco (ed. lit.), Lazarillo de Tormes, Madrid, Cátedra, 1998 (decimoterceira edición, primeira ed. de 1987), portada e páx. 88* e n. 22 e 23 da súa "Introducción".  (Fonte: Wikipedia)

Antes eu lera moi pouco, e menos en galego. Na casa de meus avós, onde me criei, tiña meu tío unha moi pequena biblioteca: Memorias dun neno labrego e O crepúsculo e as formigas son os únicos que lembro en galego, e foron pois dos primeiros que lin (mais aínda tardei varios anos en ser un lector habitual). En 4º ou 5º da EXB leramos O cabaliño de buxo e en 8º Proxecto Pomba Dourada.

No instituto reencontreime cos libros de A. Fernández Paz. Sabela Álvarez Núñez foi a miña profesora de Lingua Galega en todos os cursos (Literatura Galega impartiuma, tamén nos dous cursos específicos da asignatura, Xavier Castro). En 1º de BUP ela púxonos de lectura Rapazas. O relato do fantasma que poñía as rosas no cuarto deixoume daquela unha fonda pegada.

Despois, mentres me ía afacendo á lectura, Agustín Fernández Paz foi quedando no estante dos libros infantís. Nos últimos anos fun lendo máis libros seus, mais buscando en realidade lecturas que me valesen para a aula. Sendo sincero, teño que dicir que, aínda recoñecéndolle a mestría narradora, hai un aspecto da súa literatura que me renxe un pouco: por veces é demasiado politicamente correcta. Xa sei que el cría no poder transformador da literatura (e da escola) pero temos o mundo que temos, ou o que merecemos, e por iso me enganchan máis as historias de Roald Dahl, por exemplo (claro que os escritores anglosaxóns manteñen unha loita máis igual co idioma no que escriben, e poden centrarse así na loita co estilo; a loita coa sociedade pode ser a mesma en Vilalba ou en LLandaf -que pasaría se...  Roald Dahl escribise en galés?-).

O que ninguén lle pode disputar a Agustín Fernández Paz son os logros conseguidos para a nosa literatura, pois el deixou o listón ben alto, facéndoa aínda máis universal cos premios que acadou: Lista de Honra do IBBY, Lista The White Ravens, Premio Nacional de literatura infantil e xuvenil, Premio Iberoamericano SM de Literatura Infantil e Xuvenil... E o premio de alimentar os soños de milleiros de nenas e nenos, en moitos casos nas poucas horas que teñen entretemento nunha lingua diferente da castelá. Nunha lingua literaria como é debido, traballada con rigor estilístico, aínda cando se teña que ir en contra do propio idioma, en contra da propia sociedade que o fala (ou non).

O rastro que deixamos (I)

Manolo do Río xa mo advertiu: "unha á semana xa é de carallo"; mais, aínda non sendo estrito nos prazos, propúxenme actualizar o blogue cunha entrada semanal nos meses de verán, publicada preferentemente os venres ou sábados (así que nesta que entrou van ter que ser máis de unha). E aquí estamos. Falaba disto con Manolo o sábado, cando lle levei a revista Terra de Outes na que sae a entrevista que lle fixen. Loxicamente, como lle preguntei por tantas cousas, tivemos que publicala algo recortada, e por iso este treito da conversa orixinal...:

As súas teimas acostuman verse reflectidas tamén no seu blogue, non si? Alén de que xa leva vostede varios anos no espazo virtual.

A miña primeira bitácora virtual, 'A Corte de Camelot', pretendía ser un espazo de encontro, debate  e divulgación de novos creadores que amais, eran amigos. Nese senso, naceu como unha continuación virtual d'A Caramuxa e do labor do Colectivo Sacou. A miña segunda casa, 'Trasalba', homenaxe a un dos meus escritores galegos favoritos, o xigantesco Ramón Otero Pedrayo, segue ata a actualidade, e a día de hoxe, converteuse nun diario público no que vou anotando ideas, fragmentos e reseñas de lecturas e retrincos varios relacionados coas humanidades e cos libros. Entre os dous, xa van alá 11 anos.

...acabou reconverténdose nesta raquítica información ao inicio da entrevista publicada:

Blogueiro activo, leva máis dunha década publicando on-line as súas inquedanzas, primeiro na bitácora "A Corte de Camelot" e agora en "Trasalba": entradas sobre literatura, arte, pedagoxía, política, gastronomía, viaxes, xardinaría...

Se non coñecedes a Manolo non sei que estades esperando (quen non consiga mercar a revista en papel, poderá buscala no futuro na páxina da asociación Terra de Outes). E tamén estades en pecado mortal se non entrades, sequera unha vez ao ano, no seu blogue (podedes procurar absolución aquí).

Acórdome del mentres escribo isto porque o café con xeo me leva a esa tarde do pasado sábado, cando Noriko me preparou unha fresquísima limoada caseira coa que acompañar a charla con Manolo (tivo tamén Noriko a xentileza de darme a probar os lemon squares, uns pasteliños de limón, que fixera, e por riba aínda me entregou unha caixiña con eles para levarlle a proba a Eva, que tan feliz é cos doces). Talvez tamén me acorde del porque estaba só vestido cun pantalón curto, igual que eu agora, morrendo de calor mentres tecleo, querendo imitar aquela icónica fotografía na que se ve a William Faulkner nun balcón en California, tecleando na máquina un guión para a Warner Bros, en pantalón curto, con gafas de sol e co peito ao aire, mais cuns grosos calcetíns de la e zapatos. Manolo e mais eu somos máis de chanclas, que é algo máis caseiro, menos literario.

Falando pois de literatura, quería lembrar que se cumpre unha semana da morte de Agustín Fernández Paz. A boas horas, diredes. Mais o conto é que vin remoendo estes días algo sobre o tema. Casualmente, un dos libros que mercara o pasado Día das Letras Galegas foi O rastro que deixamos, que vén ser unha especie de memorias feitas con retallos de discursos, conferencias, artigos, etc. e mais algún texto inédito. Lino con moito gusto, aínda cando ás veces a información era algo reiterativa (dada a tipoloxía textual). 

Este ano o meu alumnado de 2º da ESO leu Cartas de inverno, que é unha das miñas apostas gañadoras desde que o puxera como lectura para ese curso en Carral, vai xa para dez anos. Ben é certo que, aínda que gañou maioritariamente o favor do público, foron moitos os comentarios que me fixeron sobre a obra cualificándoa de desconcertante e cun final moi estraño. Vese que a rapazada cambiou nesta década porque en Carral o libro fora un bombazo. Debo dicir que tamén os de 4º da ESO leron A viaxe de Gagarin, e aí o entusiasmo si que foi sensibelmente menor, salvando a opinión de quen estaba máis familiarizado coa "literatura". Como digo, vese que a rapazada cambiou un chisco nos seus gustos literarios. Ou igual o único que sucede é que os novos veñen máis críticos.

Hoxe non me podo erguer

Eran as 9:30 h. da mañá cando Xesús Mato me chamou por teléfono
Quedara con el a esa mesma hora na Serra de Outes
Para indicarlles aos operarios do Concello onde queriamos montar o palco
Onde o 10 de xullo ían recitar ou tocar os participantes do III Encontro de poetas
En lingua galega
Eran as 9:30 h. e eu tiña que estar na Serra
Estaba na cama durmindo profundamente
O sono que non puidera durmir até cerca das 7:00 h. por culpa do RUÍDO
Das orquestras

Iso aconteceume onte. Despois o resto do día foi ben, en realidade moi ben. E iso que apenas durmira. Mentres me duchaba, tentando desfacer a máscara de sono, imaxinei este haiku:

Festa en Negreira

París e Panorama

Noite sen durmir

Por sorte, as orquestras do segundo día non eran tan barullentas e puiden durmir máis ou menos ben (tamén axudou o cansazo acumulado, claro). Hoxe rematan, por fin, as festas en Negreira. Será outra noite de maldurmir e mañá volverei madrugar para o encontro dos poetas, pois teño que estar outra vez moi cedo na Serra de Outes para montarmos as mesas e os bancos do xantar. E aguantar todo o día (menos mal que aí vou por gusto). Estou nese estado de cansazo e desorientación que experimentan algúns ramistas e megafesteiros do verán. Tentei rematar (só me faltan trinta páxinas) a novela de Tomás González Ahola, esa desapiadada sátira sobre o mundo das orquestras que sería a banda sonora lectura ideal para estes días de verbena, mais nin gana teño de ler. 

Redelibros Edicións, 2015

Na vila onde vivo háichevos unha perturbadora afección polo RUÍDO. Coido que isto non é exclusivo de aquí, mais é a afección que a min me afecta. Hoxe, a mediodía, senteime nunha terraza co escultor Andrés Barbazán. Conversando e tomando algo tranquilamente. Até que chega a procesión (?) dos camións do San Cristovo. Interminábeis toques de BUCINA un detrás doutro. Admito que ten o seu encanto. 

Agora escribo nunha cafetaría, non en silencio (hai música) mais si en soidade, o cal fai deste intre un anaco de sosego que semella un luxo estraño nunha vila en festas.

Onte baixei á rúa con moita présa
Porque estaba aínda a media hora en coche da Serra de Outes
Agardaban por min e ía chegar moi tarde
Mais de súpeto tiven que parar
Diante do portal vin algo con rabo
Parecía inerte e estaba moi ensanguentado
Era un tampón
Eu douvos os datos
O poema podedes facelo vós.

Verbas vivas (No centenario das Irmandades da Fala)

Comezo as vacacións cun maratón nocturno de escritura para a revista Terra de Outes. Media noite percutindo nas teclas do portátil. Nada máis erguerme continúo con traballos de corrección, horas e horas diante da pantalla. E aínda así teño o mono de volver ao blog. Talvez o nume órfico de Roberto Abuín viñese abanearme o sono e a preguiza, mais disto terei que falar outro día. 
Desta resaca de letras líquidas salvo hoxe un texto publicado no nº 34 da que xa é, que eu saiba, a revista máis lonxeva de Outes. O título era o mesmo que encabeza esta entrada. Dicía así:

                 

Coido que foi o etnógrafo Xaquín Lorenzo ("Xocas") quen, nunha conferencia, lembrando as excursións dominicais nas que participou de mozo coa xente do grupo Nós, contaba esta anécdota: os excursionistas non podían saír de Ourense até que rematase o partido de fútbol no campo local, pois Florentino L. Cuevillas toleaba por este deporte.

Daqueles tempos, a outra cidade cultural por excelencia era A Coruña, onde se fundara en 1906 a Real Academia Galega, mais tamén o Deportivo e, xa de paso, a Estrella Galicia. Se a cultura do amor á terra, contra a cultura do amor ao campo (de fútbol), sempre perde, que non sucederá cando entra no triángulo a cultura do alcol?

É fácil imaxinar os señores burgueses da época unha tarde de verán, tomando unha fresca cervexa, abanando o sombreiro cara á face conxestionada, despois do match de fútbol. O difícil é figurarse a cara de abraio dos asistentes en Betanzos ao primeiro mitin en lingua galega, da man de Manuel Lugrís Freire, o 6 de outubro de 1907. Ou como sería escoitar a primeira conferencia, tamén en idioma galego, impartida na Universidade de Santiago de Compostela polo catedrático Lois Porteiro Garea, en setembro de 1915...

No primeiro terzo do século XX os tempos estaban a mudar: tras a RAG virán outras importantes institucións que colaboran a que o galego escrito deixe de ser unha mera lingua literaria (poética) e dea o salto á prensa, ao ensaio, á tradución... E, como digo, que a lingua oral poida empregarse sen complexos nos actos políticos e académicos.

Polos mesmos días que remataban nos estaleiros do Freixo o balandro Joaquín Vieta, e van alá xa cen anos, aparecía unha asociación que acabou por ser un partido... mais non de fútbol.

 

Carnet de irmandiño do xornalista Xerardo Roque, coa sinatura de Antón Vilar Ponte. 

Imaxe compartida por regueifeiro, baixo licenza CC BY 2.0

Un grupo de intelectuais en Madrid ("madrilegos", como diría M. Rodríguez Alonso), con Aurelio Ribalta á cabeza, fundara a revista Estudios Gallegos, e en 1915 fan desde as súas páxinas un chamamento para a defensa da lingua. O 5 de xaneiro de 1916 o eco chega á Coruña, onde un mozo xornalista, Antón Villar Ponte, empeza a publicar en La Voz de Galicia unha serie de textos onde avoga pola creación dunha Liga de Amigos do Idioma Galego. A idea vai collendo forma e o 18 de maio de 1916, nos propios salóns da RAG, ten lugar unha xuntanza á que acode o máis destacado do galeguismo coruñés, varios rexionalistas de Solidaridad Gallega, moitos deles vinculados coa incipiente Academia Galega. Aí nace "Os amigos da Fala Gallega", con A. Villar Ponte como Primeiro Conselleiro. O 28 de maio constitúese en Santiago outro grupo, xa co nome de "Irmandade da Fala", dirixido polo xa mentado profesor Lois Porteiro Garea. As Irmandades foron estendéndose por toda Galiza (calcúlase que en 1918 habería uns 700 afiliados, se ben na cidade da Coruña residía a metade deles). Unha elite que por orixe era de clase social castelanófona comeza a tomar conciencia do país.

No regulamento da Irmandade da Coruña recollerase que os irmandiños se comprometen a falar entre eles o idioma galego e que traballarán con gana para que as publicacións galegas dediquen un espazo aos escritores en galego. O 14 de novembro de 1916 aparece como boletín das Irmandades A Nosa Terra (e serao até 1932, cando se converte no voceiro do Partido Galeguista, como xa antes, entre 1907 e 1908, o fora dos rexionalistas de Solidaridad Gallega), e ese primeiro número contén un artigo de A. Villar Ponte, "A bandeira ergueita", toda unha declaración de principios: "Todal-a nosa persoalidade está na nosa lingua". É a primeira vez que o nacionalismo galego é monolingüe. Ao contrario do que sucedera na etapa rexionalista, imponse a coherencia de expresarse (sequera en público) na lingua propia da nación que se di defender.

En marzo de 1916 A. Villar Ponte dera á imprenta o folleto propagandístico Nacionalismo Gallego: Nuestra "afirmación" regional, cuxo propio título evidencia a feble liña ideolóxica que separaba os conceptos rexionalismo e nacionalismo, se ben pouco despois foi prevalecendo a última, pois mesmo os partidos máis centralistas (igual que hoxe) podían declararse rexionalistas. Tamén desde o inicio houbo nas Irmandades dúas tendencias diferenciadas: a política (isto é, a intención de converterse en partido), encabezada por Peña Novo; a cultural, liderada por Vicente Risco (recén chegado ao galeguismo).

Lois Porteiro Garea prepara, xunto con Peña Novo e outros significados, a primeira asemblea das Irmandades, que se celebra en Lugo en novembro de 1918. Este era o salto político definitivo, pois é aquí cando se asina o manisfesto onde se sostén (art. I) que Galiza é unha nación: "Tendo a Galicia todal-as características esenciaes da nazonalidade, nós nomeámonos, de oxe pra sempre, nazonalistas galegos, xa que a verba «rexionalismo» non recolle todal-as aspiraciós nin encerra toda a intensidade dos nosos problemas". Dúas das reivindicacións do manifesto eran a "Cooficialidade dos idiomas galego e castelán" e a "Igoaldade de direitos pr-a muller".

Mais deixando a un lado a política..., como rematou o partido? Pois da seguinte maneira: Antonio Villar Chao (1921-2000), fillo do fundador das Irmandades, xogou de dianteiro no RC Deportivo e mais no CD Málaga. A revista A Nosa Terra aguantou, sostendo diversas empresas político-culturais, cerca de cen anos até a súa extinción. E. ﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽s", como diría M.nuelola. stendo diversas empresas polndades, te espectcitos polda Fala.propia da nacicial castelana I Terra de Outes, humildemente, é unha das publicacións que aínda seguen mantendo vivas as verbas que ceibaron as Irmandades da Fala.